لزوم ثبت منطقه شکار ممنوع درفک به عنوان منطقه حفاظت شده

درسیاهکل/سجاد کوچک نیا: در لغت پارک ملی به محدوده‌ای از منابع طبیعی اعم از جنگل، مرتع، بیشه‌های طبیعی، اراضی جنگلی، دشت و آب و کوهستان اطلاق می‌شود که نمایانگر نمونه‌های برجسته‌ای از مظاهر طبیعی ایران می‌باشد و به منظور حفظ همیشگی وضع زندگی و طبیعی آن و همچنین ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رشد رستنیها در شرایط کاملاً طبیعی تحت حفاظت قرار می‌گیرد.

پیشینه:
پیشینه پارک های ملی در ایران به سال 1346 باز می گردد. در آن زمان بود که بخشهایی از کشور به پارکهای حیاط وحش و مناطق حفاظت شده تبدیل شده و تعریفی مشخص از یک پارک ملی و منطقه حفاظت شده برای آن تبیین شد. این تصمیم گیری به پیشنهاد شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید و برای اولین بار بود که در آن دو پارک ملی و پانزده منطقه حفاظت شده مصوب شدند .
البته پارک های ملی در جهان تاریچه ای کهن تر دارند بگونه ای که برای اولین بار در 26 اوت 1916 میلادی به دستور کنگره آمریکا آژانس فدرال “سازمان پارک های ملی National Park Service ” مسئولیت نگهداری و اداره مناطق ملی آمریکا شامل پارک‌های طبیعی و اماکن ملی تاریخی و یادبود را بر عهده دار شد که خود زیر نظر وزارت کشور ایالات متحده اداره می شود.
طبق اسناد منتشر شده سال 2006 این آژانس بین پانزده تا بیت هزار پرسنل داشته و با بودجه ای حدود 2.26 میلیارد دلار تعداد 63 پارک را در سراسر آمریکا مدیریت می کند از از معروفترین آنها میتوان به پارک دنالی ، پارک خلیج گلیشر و یا پارک کاتمای در ایالت آلاسکا نام برد.
این ایده به حدی مورد استقبال مردم سراسر دنیا قرار گرفت که از نظر برخی تاریخ نویسان “بهترین ایدهٔآمریکا” نام گرفت .

(پارک ملی سکوبا در کالیفرنیا)

پارک های ملی در ایران:
در ایران نیز تا کنون فعالیت هایی زیادی زیر نظر سازمان محیط زیست و فعالان زیست محیطی صورت گرفته که نتیجه آن طرح حفاظت از مناطق چهار گانه زیست محیطی می باشد
با توجه به گستردگی اقلیمی سرزمین ایران از 13 نوع اقلیم شناخته شده در جهان 11 نوع آن در ایران موجود است ولی متاسفانه در اثر برخی سیاست های نا درست شاخص‌های پایداری محیط زیست ایران در وضعیت نامناسبی قرار دارد و با کسب رتبه ۱۳۲ بین ۱۴۶ کشور در انتهای جدول مربوط قرار گرفته‌است.

مناطق چهار گانه زیست محیطی ایران اینگونه نامگذاری شده اند
1. پارک ملی، چشم‌اندازهای طبیعی داراری اهمیت ملی وجهانی (۲۶ پارک ملی)
2. اثر طبیعی ملی، پدیده‌ها یا مجموعه‌های گیاهی جانوری کم‌نظیر (۳۵ اثر طبیعی ملی)
3. پناهگاه حیات وحشزیستگاه‌های نمونه جانوران وحشی (۴۲ پناهگاه)
4. منطقه حفاظت‌شدهاراضی ویژه زیست محیطی (۱۵۰ منطقه حفاظت‌شده)
البته به گزینه های بالا باید مناطق شکار ممنوع را هم که با هدف ترمیم جمعیت از دست رفته جانوری تیین شده را هم اضافه نمود که تا کنون 153 منطقه شکار ممنوع شناسایی و ثبت شده است
اسامی این مناطق را مرور می کنیم

پارک‌های ملی
ارومیه (آذربایجان غربی و شرقی)، کنتال (بخشی از پناهگاه کیامکی می‌باشد) (آذربایجان شرقی)، کلاه قاضی – قمیشلو (تیران-اصفهان)، نای بند – دیر-نخیلو (بوشهر)، خجیر – سرخه حصار – لار (تهران)، تنگ صیاد (چهارمحال و بختیاری)، تندوره (خراسان رضوی)، سالوک – ساریگل (خراسان شمالی)، دز – کرخه (خوزستان)، توران – کویر (سمنان)، بختگان – بمو – قطرویه (فارس)، خبر (کرمان)، گلستان (گلستان)، بوجاق (گیلان)، پابند – کیاسر (مازندران)، سیاهکوه (یزد)
آثار طبیعی ملی
مراغه – غار سهولان – قله سبلان – غار یخکان – دهلران – تنگ رازیانه – کوه نمک جاشک – جزیره خارکو – تار و هویر – تنگه واشی – غار رودافشان – لاله واژگون – بزنگان – چشمه گراب – قلل بینالود – ارس سرانی – سرو قره باغ – صنوبر شیروان – سرو زربین سنگان – چشمه گل فشان تنگ – چشمه گل فشان پیرگل – قله تفتان – سرو سیرچ – غار پروآ – غار قوری قلعه – سوسن سفید – سروهرزویل – چشمه فکجور دمکش – غار ماهی کور – غار چال نخجیر – خشکه داران – قلل سه گانه علم کوه، سیاه کمان، تخت سلیمان – قله دماوند – گنبدهای نمکین خرسین – سرو ابرکوه.
پناهگاه‌های حیات وحش
کیامکی – تالاب کانی برازان – دشت سوتا وحمامیان – قمیشلو (به مساحت اضافه شده) – کلاه قاضی – موته – عباس آباد – خارک – تالاب کجی نمکزار – رباط شور – میاندشت – حیدری – شیر احمد – شادگان – انگوران – توران – خوش ییلاق – هامون – بختگان – زریوار – روچون – دربند راور – زریاب – مهروئیه – بیستون – امیرکلایه – لوندویل – سلکه – سرخانگل – چوکام – میانکاله – دودانگه – دشت ناز – سمسکنده – فریدونکنار – جاسب – راسبند – شیدور – هندورابی – بوروئیه – نایبندان طبس – دره انجیر و نی باز.
مناطق حفاظت شده
ارسباران – مراکان – سهند – دیزمار – کاغذکنان – میرآباد – تالاب سد نوروزلو – مغان – آق داغ – کرکس – دالانکو ه تیران – قمصر و بزرک – کهیاز – مانشت و قلارنگ – کولک – کبیر کوه – مند – حله – جاجرود – ورجین – کویر – البرز مرکزی – سبزکوه – تنگ صیاد – هلن – قیصری – شیدا – آرک و کرنگ – شاسکوه و اسفدن – درمیان – مظفری – گرزمی – کوه بزنگان – تخت سلطان – بینالود – تندوره – دربادام – درونه – رئیسی – هلالی – ارس سیستان – جنگل خواجه – افتخاری – باغ کشمیر – هنگام – قرچغه – پروند – قرخود – ساریگل – سرانی – سالوک – شیمبار و حوزه دریاچه سد کارون – دز – کرخه – شالو و مونگشت – هفت شهیدان – کرایی – دیمه – چهل پا – میشداغ – میانگران – هورالعظیم – انگوران – سرخ آباد – توران – پرور – گاندو – کوه بیرک – کوه پوزک – شیله – تنگ بستانک – آبشار مارگون – بهرام گور – هرمد – ارژن و پریشان – میان جنگل فسا – ماله گاله – باشگل – پلنگ دره – بیجار – بدر و پریشان – عبدالرزاق – کوسالان و شاهو – بیدوئیه – بحرآسمان – دهج – سنگ مس – کوه شیر – مارز – کوه جوپار – چاه کومه – سعدی – کوه آسیاب کوهبنان – قلاجه – بیستون – بوزین و مرخیل – دنا – کوه خیز و سرخ – سولک – کوه خامین – کوه دیل – دنای شرقی – سیوک – زاو – لوه – جهان نما – لیسار – سیاه کشیم – گشت رودخا ن و سیاه مزگی – بوجاق – سیاهرود رودبار – سرولات و جواهر دشت – اشترانکوه – سفیدکوه – خیبوس و انجیل سی – واز – اساس – بلس کوه – چهارباغ – هراز – هزارجریب – آبشار شیرگاه – بولا – شش رودبار – الوند – هفتادقله – حرا – گنو – جزایر فارور – سراج – حرای تیاب و میناب – حرا (گابریک و جاسک) – حرا رود گز – حرای خوران – کوه کشار – کوه هماگ – کوه باز – پرزوئیه – طارم – لشکردر – خانگرمز – گلپرآباد – شراء (نشر) – آلموبلاغ – ملوسان – کالمند – کوه بافق – سیاه کوه – باغ شادی.

(پارک ملی تندوره)

منظقه شکار ممنوع درفک:
همانطور که مشاهده نمودید سهم جنگلهای انبوه دیلمان از بین 12 منطقه نام برده شده در استان گیلان با وجود گونه های کمیاب شامل خرس و پلنگ و گوزن و گونه های گیاهی کمیاب و رو به انقراض نظیر سرخدار تقریبا هیچ است و تنها از گوشه چشمی به نام منطقه شکار ممنوع درفک میتوان نام برد.
در کنار این بی مهری ها برداشت بی رویه و عدم جایگزینی جنگلها توسط شرکت بهربرداری از جنگلها که به گفته شاهدان عینی و با توجه به تصاویر ماهواره ای باعث کچلی موضعی در برخی نقاط شده و همچمین احداث جاده های برداشت چوب و احداث کارخانه سیمان و ترافیک فراوان خودروهای سنگین کارخانه مذکور در دل جنگل روز به روز این زیستگاه ها را کوچک و کوچک تر کرده تا جایی که بسیاری از گونه های جانوردی دیگر مشاهده نمیشوند و احتمال از بین رفتن آنها می رود.

(نمایی از منطقه شکار ممنوع درفک)

منطقه شکار ممنوع درفک در 10 کیلامتری جنوب سیاهکل با مساحتی بالغ بر 44885هکتار مختصات چغرافيايي طول شرقي ً17.3 َ02 ْ50 – ً06.6 َ35 ْ49 و عرض شمالي ً07.6 َ04 ْ37 – ً40 َ51 ْ36 قرار داشته و از سال 1374 به عنوان منطقه شکار ممنوع ثبت و تا کنون این ممنوعیت دو بار تمدید شده است .
گونه هاي مهم جانوري منطقه شکار ممنوع درفک شامل پلنگ ، شوكا ، مرال ، خرس قهوه اي ، شغال ، گراز ، گربه جنگلي ، سمور ، رودك مي باشد.
از گونه هاي گياهي مهم نیز میتوان به مواردی چون افرا ، ممرز ، پلت ، شيردار ، راش ، توسكا ، ليلكي ، لرگ ، صنوبر ، انار ، تمشك ، شب خسب ، بلوط ، ون ، شمشاد ، گردو و ملج و گیاهانی از این دست اشاره نمود .
آبشار لونک در ضلع شمالی منطقه یکی از پدیده های کم نظبر زمین شناختی و با سبک کمیاب پله ای شامل 6 آبشار بزرگ و کوچک پذیرای گردشگران زیادی است .
از دیگر پدیده های زمین شناختی این منطقه میتوان به غار درفک اشاره نمود.
اين غار از سمت شمال غربي به رودخانه فيرارود و جنگلهاي حاشيه رودخانه سفيدرود واز سمت جنوب غربي و جنوب به ارتفاعات شهرستان رودبار محدود مي باشد . هسته مركزي غار درفك به مساحت 60 هكتار در مختصات جغرافيايي ˝ 3/42′ 53˚36 تا˝5/11′ 54˚36 عرض شمالي و˝ 3/16′ 41˚ 49 تا˝8/51 ’41 ˚49 طول شرقي درمحدوده ارتفاعي بين 2420 تا 2520 متر قرار دارد . زون ضربه گير ( سطح حائل ) غار درفك 200 هكتار مي باشد .
اين غار بخشي از منطقه شكار ممنوع درفك و ديلمان واقع در بلند ترين قسمت اين منطقه مي باشد .
و تمامی اینها باعث شده اين منطقه يكي از بهترين مناطق براي حفاظت از نظر تنوع زيستي بوده كه توانايي ارتقاي سطح را به يكي از مناطق چهار گانه دارد .

(منطقه کوهستانی دیلمان و درفک)

آسیب ها و خطراط:
همانند تمامی مناطق حفاظت شده و پناه گاه ها این منطقه نیز از آسیب های زیست محیطی در امان نیست.
از جمله این عوامل آسیب رسان میتوان به موارد زیر اشاره نمود
شکارچیان غیر مجاز :

سالانه تعداد زیادی شکارچی غیر مجاز به شکار در این منطقه پرداخته که باعث کم شدن تعداد جانوان در خطر در این ناحیه شده است و در پی کم شدن پستاندارانی چون مرال و شوکا و گوزن به علت تغییر در اکوسیستم تعداد پلنگ و خرس هم رفته رفته کم می شود.
قاچاق چوب و همچنین برداشت بیرویه و عدم احیای مناسب :

گذشته از قاچاق چوب و تخریب های ناشی از کوره های غیرمجاز ذغال گیری ، فعالیت های شرکت رویان چوب نوشهر که در چند سال اخیر قوت گرفته آسیب های زیادی را بوجود آورده و همانطور که در تصاویر هوایی قابل مشاهده است در برخی نقاط این برداشت باعث از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه شده است و همچنین احداث جاده های برداشت چوب باعث کوچک تر شدن زیستگاه و قلمروی حیوانات شده که این عمل نیز در آسیب به اکو سیستم منطقه نقش بسزایی دارد.

(برداشت بی رویه و عدم احیای جنگل)

(تصاویر ماهواره ای از پوشش گیاهی ضعیف در برخی نقاط برداشت شده)

اکتشافات معدنی :

با افتتاح کارخانه سیمان سبز دیلمان در سال 91 برداشت سالانه یک میلیون و 100 هزار تن از معادن آغاز شده که درصورت عدم رعایت استاندارد ها در برداشت و تبدیل مواد به زودی شاهد فاجعه ای زیست محیطی خواهیم بود همچنین حجم بالای ترافیک و احداث جاده های جدید در مناطق جنگلی تخریبی دیگر در منظقه به حساب می آید.
همچنین برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر شمررود باعث پایین آمدن بستر رود و خشکی در نواحی مجاور شده و متاسفانه هیچگونه استانداردی در این باره رعایت نمی گردد.

آتشسوزی های فصلی و عمدی :

در برخی موارد شایعاتی حاکی از این است که آتشسوزی های عمدی به دلیل دریافت مجوز برداشت از منطقه سوخته بوجود آمده است چنان که تا کنون بارها دیده شده که آتشسوزی بصورت عمدی بوده و چند روز بعد از پایان این حوادث برداشت از مناطق آغاز می شود.

(برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه ها)

سایر تخریب ها :

البته با توجه به موارد بالا، آسیب های گردشگران و کشاورزان سهم ناچیزی در تخریب محیط زیست منطقه دارند.

(آسیب های گردشگران به محیط زیست)

راهکار ها
در طی چند سال فعالیت تیم گردشگری سیاهکل و دیلمان و انجام تحقیقات میدانی به سه راهکار کلی جهت حفظ این میراث ارزشمند دست یافته ایم که به اختصار در ادامه آمده است.
نظارت دولتی:

با تشدید نظارت دولتی می توان تا حد زیادی بر عملکرد شرکت های استخراج معادن و چوب نظارت نموده و با جلوگیری از رانت و نفوذ و برخورد شدید با متخلفان فعالیت ها را تا حد زیادی به استاندارد نزدیک نمود.
پیگیری مردمی :

با تشکیل NGO های مدافع محیط زیست و پیگیری و انجام تحقیقات میدانی و ارائه مقالات علمی توسط دانشجویان و کارشناسان میتوان امید داشت این منطقه به عنوان یکی از مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست ارتقا یافته و حتی در صورت کنترل دقیق آسیبها و ثبت در فهرست مناطق حفاظت شده یونسکو، بودجه های ویژه بین المللی نیز برای اداره مناطق ویژه ارائه می شود.
آموزش و فرهنگ سازی :

آموزش نقش به سزایی در کنترل آسیب های انسانی دارد.
شناساندن گونه های گیاهی و جانوری ، طریقه رفتار با اکوسیستم ها ، ساماندهی مراکز ویژه تفرج و کوهنوردی ، برنامه های پاکسازی محیط زیست و برنامه های درختکاری و فرهنگ سازی در زمینه شکار و رفتار مناسب با جانوران ، همه و همه میتوانند جزئی از برنامه های آموزشی و فرهنگسازی در زمینه حفط این میراث ارزشمند باشند .
البته این سه راهکار خود دارای موارد ریزتر و نکات بیشتری هستند که پرداختن به آن خارج از حوصله این نوشتار است.
امید است با همکاری مردم و پشتیبانی دولت بتوان از محیط زیست حفاظت و مناسب ترین بهره وری را نمود، به طریقی که آن را برای نسل های آینده مان بصورت مناسبی حفظ نماییم.
تیم گردشگری سیاهکل و دیلمان آماده هرگونه همکاری در این زمینه می باشد .

منابع :
سازمان پارک های ملی ایالات متحده National Park Service : www.nps.gov
سازمان جنگل داری ایالات متحده United States Forest Service : www.fs.fed.us
تیم گردشگری سیاهکل و دیلمانwww.siyahkal.com
ویکیپدیای پارسی www.fa.wikipedia.org
سازمان حفاظت محیط زیست www.doe.ir
کوه ها و بیابان های ایران www.irandeserts.com
دیده بان حقوق حیوانات ایران www.arw.ir
انجمن یوز پلنگ ایرانی www.wildlife.ir