گنبد پیرمحله

گنبد پیرمحله یکی از نقاط تاریخی گیلان و به اعتقاد دکتر منوچهر ستوده نویسندۀ کتاب «از آستارا تا استارباد» از عجایب هفتگانه گیلان می‌‌باشد. ساخت گنبد که به صورت هشت ضلعی بنا شده، مربوط به دورۀ کیانیان و یا سامانیان می باشد.

دهکده‌ی پیرمحله‌ی رانکوه، ده کیلومتری رودسر است. از حسن‌سرا که هفت کیلومتری شرق رودسر است، جادهای به طرف جنوب میرود و از دهکدههای اسماعیل آباد (=بی بی نظیر)، سالمحله (= سالومه محله)، کیانپشته (= کیوان پشته) و احمدآباد میگذرد. نرسیده به دهکده‌ی رودمیانه، راه پیرمحله، از دست راست جاده جدا میشود و مستقیماً به پیرمحله میرود. این دهکده گیلک‌نشین و جمعیت آن به سی خانوار میرسد.

در این دهکده گنبدی آجری با ملاط گچ است که نسبت به بناهای تاریخی گیلان بیسابقه است. این بنا شامل گنبدی هشت ضلعی در جنوب و دو اتاق و یک راهرو متصل به آن، در شمال است. در زیر گنبد دوپوشی که قسمت اصلی بناست، روزی جسد مرد بزرگی یا اجساد خاندان سرشناسی به خاک سپرده شده است. دو اتاق متصل به آن نیز مخصوص حفّاظ بنا شده است تا در آن‌جا به خواندن کلام الله مجید مشغول باشند. از قرار تقریر آقا سید هاشم سجادی، کف بقعه یا بنای اصلی، شش پله داشته است. این پله‌ها به نظر نویسنده به سردابی که زیر کف فعلی بقعه است، می‌رفته است.

بنا، کرسی بلند و کرسی آن آجری است. ضلع شرقی آن ۸۸۰ و ضلع شمالی ۹۵۵ و بلندی کرسی از سطح زمین اصلی ۳۰ سانتی متر و پهنای کرسی ۴۵ سانتی متر است. درازای شرقی بنا ۸۲۰ و درازای اضلاع خارجی گنبد ۳۶۰ سانتی‌متر است. دهنه‌ی درگاه هر ضلع ۲۲۰ و پهنای مدخل اصلی بنا که شمالی ۱۸۰ و بلندی آن ۳۳۰ سانتی‌متر است. پهنای در ورودی گنبد اصلی ۱۱۰ و در ورودی اتاق شرقی و غربی۹۰ و پهنای راهروی میان دو اتاق ۱۸۰ و درازای آن ۲۸۰ سانتی‌متر است. و پهنا و درازای اتاق غربی ۱۹۰ ۱۸۰ سانتی‌متر است. دهنه‌ی در ورودی پلکان بام که در این اتاق است ۷۰ سانتی متر و همین دهنه پس از بالا رفتن از دو پله ۸۰ سانتی‌متر میشود. بلندی پله‌ها ۲۵ سانتی‌متر و درازا و پهنای اتاق شرقی ۲۴۵ ۱۸۵ سانتی‌متر و درازا و پهنای پنجره‌ی غربی و شرقی گنبد ۱۰۰ ۸۰ سانتی‌متر است. در ورودی شرقی و غربی که زیر دو پنجره‌ها قرار دارد، به پهنای ۱۰۵ سانتی‌متر و بلندی ۱۸۰ سانتی‌متر است. درازای داخلی اضلاع گنبد ۱۸۵ و دهنه‌ی هر درگاه میان اضلاع، ۱۳۰ سانتی‌متر است. قطر دایره‌ی گنبد از دو کنج مقابل هم ۴۸۰ سانتی‌متر و قطر دایره از داخل طاق‌نماها ۵۳۰ سانتی‌متر است. دهنه‌ی محراب گنبد ۹۰ و بلندی آن ۱۷۰ سانتی‌متر است. بلندی طاق‌نماهای داخلی به ۳۳۰ سانتی‌متر می‌رسد. عمق طاق‌نماهای درونی و بیرونی گنبد ۴۰ سانتی‌متر و قطر دیوار گنبد ۱۱۵ سانتی‌متر و قطر دیوار اتاق‌ها ۶۵ سانتی‌متر است.

در اتاق غربی، پلکانی است که با هیجده پله‌ی بیست و پنج سانتی‌متری به بام اتاق‌ها و راهرو می‌رود. عظمت گنبد از بام بیشتر محسوس است. بلندی کمربند گنبد ۱۸۵ سانتی‌متر و محیط دایره‌ی این کمربند بیست متر تمام است. بلندی گنبد بیرونی ۵۵۰ سانتی‌متر و قطر طاق آن ۷۰ سانتی متر و فاصله‌ی میان گنبد درونی و بیرونی۵۰ سانتی‌متر است.

اگر برای بناهای تاریخی گیلان عجایب هفتگانه‌ای در نظر بگیریم، گنبد پیرمحله بی‌شک یکی از آن‌ها خواهد بود.

(این مطلب  بخشی از کتاب دکتر منوچهر ستوده [از آستارا تا استارباد]است که به معرفی این گنبد می‌پردازد و بدون هیچ کم و کاستی در تارنمای ورگ نقل شده است)