امام منصوب از طرف خداست به چه معناست؟

درسیاهکل/سلطانعلی صفری لیافویی(پژوهشگر تاریخ): یکی از دولتمردان در ضیافت افطاری دانشگاهیان و پزشکان مطلبی را عنوان نمودند که امام علی(ع) منتخب مردم بودند و حتی خود امام اصرار داشتند مردم به سراغ کس دیگری بروند و خود ایشان نیز اولین کسی هستند که فرمانبردار خواهند بود. لاجرم به استناد آیه شریفه: «وَذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرَى تَنفَعُ الْمُؤْمِنِینَ» نگاهی اجمالی به تفکرات شیعی در خصوص تعیین امامت امت می اندازیم:
مکتب امامیه معتقد است که انتخاب امام و پیشوای بر حق، از عهده مردم ساخته نیست. امام خلیفه از طرف مردم نیست، بلکه خلیفه خدا و رسول است. و باید از جانب خدا و پیامبر معین شود. علماء امت هر چه صالح و با تقوی باشند، از خطا مصون و معصوم نیستند. و تباه شدن یا تغییر یافتن برخی از معارف و قوانین دینی از ناحیه آنان، اگر چه غیر عمدی باشد، محال نیست. بهترین شاهد این مطلب، وجود مذاهب گوناگون و اختلافی است، که در اسلام بوجود آمده است. بنابراین اعتقاد شیعه چنین است که هرگز متصور نیست که خداوند مسأله سرپرستی امت را پس از رسول مکرّم اسلام، مورد عنایت و توجه قرار نداده باشد؛ و دستور و فرمانی در این خصوص، به پیامبر(ص) الهام نکرده باشد.

روش پیامبر در زمان حیاتش، چنین بود که به مجرد نفوذ اسلام در جایی، در اولین فرصت، والی و عاملی برآنجا نصب می کرد. و نیز هرگاه از مدینه خارج می گشت، برای خود جانشینی قرار می داد. و اگر لشکری به سوی جهاد اعزام می کرد، گاهی تا چند فرمانده، به ترتیب نصب می نمود. با این حال، آیا می تواند نسبت به مسأله جانشینی پس از خود، بی تفاوت باشد؟ و امت را رها کند، تا خود تصمیم بگیرند؟ و دین خدا را بدست مردم بسپارند، تا هر گونه دخل و تصرفی در آن بنمایند؟! حتی اگر تعیین زمامدار جامعه اسلامی پس از رسول خدا به مردم واگذار شده باشد، باید از پیامبر، بیانات و دستوراتی در این خصوص رسیده باشد. و حال آنکه از چنین بیان نبوی و دستور دینی خبری نیست.(۱)
از خصوصیات امام این است که باید معصوم باشد، یعنی باید هم از خطا و نسیان، و هم از گناه و عصیان، مصون باشد. و این مقام، یک صفت روحی و درونی است، که مردم عادی قادر به تشخیص آن نیستند. تنها فردی می تواند چنین خصوصیتی را در مورد معصوم درک کند، که متکی به علم وحی الهی باشد، و او پیامبر خداست. همچنین امام باید به تمام احکام و معارف دینی، احاطه و معرفت کامل داشته باشد. تشخیص چنین مقام و مرتبتی، از لحاظ علمی نیز از عهده مردم خارج است. بلکه شناخت دقیق آن با کسی است، که خود واجد این علم و دانش سرشار باشد. لذا باز هم تشخیص آن، با خدا و رسول اوست. بنابراین دو موضوع علم و عصمت ایجاب می کند، که امام از جانب خدا انتخاب گردد. و پیامبر هم وی را به مردم معرفی کند. و بحث امامت و جانشینی پیامبر از ابتدا در مورد شخص امیرالمؤمنین امام علی(ع) مطرح می گردد. چنانچه برای علی(ع) چنین مقامی به ثبوت برسد، برای سایر ائمه نیز، به فرمایش و سخن امام قبلی تمسک می شود.
برای اثبات خلافت و امامت امیرالمؤمنین علی(ع) ادله نقلی و عقلی و قرآنی فراوانی وجود دارد. از جمله آیات قرآن، این آیه است که می فرماید: «اِنَما وَلیَّکمُ الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یُقیمون الصّلوه و یؤتون الزکوه و هم راکعون.» (۲) (ولی امر و صاحب اختیار شما فقط خدا و رسولش، و مؤمنان هستند که نماز می خوانند، و در حال رکوع صدقه و زکات می دهند.)

با توجه به ماجرایی که در این باره در تاریخ ثبت گردیده، مفسرین شیعی و سنی اتفاق نظر دارند، که این آیه در شأن علی(ع) نازل شده است. و نیز می فرماید : «یا ایها الرسول بلغ ما اُنزل الیک مِن ربک …»، (ای رسول ما، آنچه را از ناحیه پروردگار بسوی تو نازل شده، به مردم برسان. و اگر چنین نکنی، رسالت او را انجام نداده ای….)

حکمی که خداوند انتظار داردکه پیامبر(ص) به مردم ابلاغ کند، آن چنان مهم است که می فرماید، اگر این حکم را به مردم نرسانی، گویی کل رسالت خود را تبلیغ نکرده ای. این آیه نیز به تأیید شیعه و سنی، در غدیر خم، در جریان حجه الوداع، در سال دهم هجری، بر پیامبر(ص) نازل گشت؛ و در خصوص ولایت علی(ع)  است. چنانکه مالکی که از معتبرترین علمای اهل تسنن است، در کتاب فصول المهمه خود ذکر کرده، که بعد از نزول آیه فوق، رسول اکرم(ص) امامت و خلافت علی(ع) را ابلاغ فرمود. (۴)
در کتاب شریف احتجاج طبرسی از احمد بن اسحاق نقل شده که او ضمن پرسش هایی که از حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف می نماید از جمله می پرسد: چرا امام و رهبر را مردم نمی توانند انتخاب کنند و باید از طرف خدا منصوب باشد؟ امام زمان علیه السلام می فرماید: (کدام امام) امام مصلح یا مفسد؟ احمد بن اسحاق می گوید: البته امام مصلح و عادل. حضرت می فرماید: با توجه به این که جز خدا کسی از درون و ضمیر پنهان اشخاص و صلاح و فساد آنان خبر ندارد، آیا این احتمال نمی رود که مردم بر اثر عدم آگاهی (از حقیقت باطنی افراد) فرد مفسدی را به جای مصلحی انتخاب کنند؟ احمد بن اسحاق می گوید: بله. حضرت می فرماید: علت همین است حال دلیل و شاهدی برای تو می آورم که عقل تو پذیرای آن باشد، سپس حضرت اشاره به داستان حضرت موسی می نماید که خلاصه آن چنین است:

حضرت موسی با آن جامعیت و وسعت عقل و کمال علمی که داشت و با توجه به اینکه (پیامبر بود) و بر او وحی نازل می شد، هفتاد نفر از بهترین مردم خود را که در ایمان و اخلاق شان هیچ شکی نداشت، برای میقات پروردگارش با خود برد، اما این گونه انتخاب او، روی افراد نااهل و منافق انجام گرفت و آن جریان که خداوند در قرآن می فرماید پیش آمد. (یعنی آن هفتاد نفر برگشتند و گفتند: تا وقتی که خدا را آشکارا به ما نشان ندهی ما به تو ایمان نمی آوریم.) در جایی که انتخاب کسی که خداوند او را به نبوت برگزیده، روی افراد صالح قرار نگیرد با آن که آن حضرت فکر می کرد آن ها بالا ترین درجه شایستگی و صلاحیت را دارند و از همه افراد موجود در جامعه اصلح می باشند، نتیجه می گیریم که جز آن خدایی که از درون (انسان ها) و سینه ها و دل ها آگاه است، و علم او به نهان و آشکار مردم احاطه دارد، کسی نمی تواند امام و رهبر را انتخاب و تعیین نماید و صالح و فاسد را تشخیص دهد.
مطلب دیگر در پاسخ به سؤال شما، اینست که همانها که بعد از پیامبر با ولایت امیرالمؤمنین(ع) مخالفت کردند، و خلافت را غضب نمودند، بدون اینکه عموم مردم و حتی اهل بیت پیامبر(ص) را که از همه به او نزدیکتر بودند، و شایستگی بیشتری در رأی و نظر داشتند، در جریان بگذارند، کار را یکسره کردند. در مورد خلافت خلیفه دوم هم کار به مردم واگذار نشد، بلکه خلیفه اول به خلافت دومی وصیت کرد. و خلیفه سوم را نیز، خلیفه دوم، با یک شورای شش نفره، که خودش اعضا و آئین نامه آن را تعیین و تنظیم کرده بود، روی کار آورد.(۵) پس مشاهده می گردد که در موضع خلافت، خلفای اهل تسنن نه توصیه خدا و رسول را در پیش گرفتند، و نه رأی مردم را؛ بلکه به گونه ای مبتکرانه!! و مستبدّانه، خلافت را تحمیل کردند.
کتاب های “بررسی مسائل کلی امامت”، نوشته ابراهیم امینی، “رهبری امام علی از دیدگاه قرآن و پیامبر”، ترجمه محمدجعفر امامی، و “شیعه در اسلام”، علامه طباطبایی، جهت مطالعه پیشنهاد می گردد.
پی نوشت:
۱٫شیعه در اسلام، علامه طباطبایی
۲٫سوره مبارکه مائده/ آیه ۵۵
۳٫سوره مبارکه مائده/ آیه ۷۲
۴٫شیعه در اسلام
۵٫همان

عضویت کانال تلگرام در سیاهکل

انتهای پیام/