حوادث ناشی از کار

درسیاهکل/منوچهر عطاپور آسیابر کارشناس رسمی دادگستری در رشته حوادث ناشی از کار – بازرس کار:

تعریف حادثه ناشی از کار
درکتب لغت معمولا”حادثه به معنی رویداد، واقعه و یا پیش آمد نوشته شده است و بیشتر منظور عمل و یا اتفاق ناخوشایند و خارج از نظم میباشد که ممکن است خسارات مالی و یا جانی در بر داشته باشد بنا برعقیده برخی حادثه اتفاقی است پیش بینی نشده و ناگهانی که بدون مداخله خود شخص و بر اثر یک نیروی خارجی بوجود می آید و یا به عبارت دیگر آنچه انسان را ناخواسته از مسیر زندگی طبیعی منحرف سازد و برای او ایجاد ناراحتی جسمی و روانی و یا خسارات مالی نماید حادثه نامیده میشود.
حادثه ناشی از کار رخداد غیر قابل پیش بینی شده ای است که در هنگام انجام کار روی می دهد و برای بروز آن هیچ نوع قصد و برنامه ریزی از قبل تهیه شده ای دخیل نبوده است.
به‌ عقيده‌ «ديويس »، حادثه‌ را مي‌توان‌ «ضعف‌ در جوابگويي‌ و فرار از حالات‌ مخصوص‌» تعريف‌ كرد. مثلاً تصور كنيم‌ جسم‌ سنگيني‌ از ارتفاع‌ سقوط‌ مي‌كند كسي‌ كه‌ زرنگ‌تر، فهميده‌تر و سريع‌ الانتقال‌ باشد با سرعت‌ فرار مي‌كند و شخص‌ ديگر كه‌ فاقد اين‌ صفات‌ باشد دچار حادثه‌ مي‌گردد.
تعريف‌ حادثه‌ در دايره‌المعارف‌ بين‌المللي‌ كار عبارت‌ است‌ از يك‌ اتفاق‌ پيش‌بيني‌ نشده‌ و خارج‌ از انتظار كه‌ سبب‌ صدمه‌ وآسيب‌ گردد.
علاوه‌ بر تعاريف‌ كلي‌ براي‌ حوادث‌ مختلف‌ كه‌ به‌ بدان‌ها اشاره‌ شد، در تعريف‌ حادثه‌ ناشي‌ از كار مي‌توان‌ به‌ آنچه‌ در قانون‌ كار و تأمين‌ اجتماعي‌ آمده‌ است‌ اشاره‌ نمود:
«براساس ماده 60 قانون تامین اجتماعی حوادث ناشی از کار، حوادثی هستند که در حین انجام وظیفه و به سبب آن برای بیمه شده اتفاق می افتد. مقصود از حین انجام وظیفه تمام اوقاتی است که بیمه شده در کارگاه یا موسسات وابسطه یا ساختمانه و محوطه آن مشغول به کار باشد و یا به دستور کارفرما در خارج از محوطه کارگاه عهده دار انجام ماموریتی باشد. اوقات مراجعه به درمانگاه یا بیمارستان یا برای معالجات درمانی و توان بخشی و اوقات رفت و برگشت بیمه شده از منزل به کارگاه، جزءاوقاتی انجام وظیفه میشود مشروط بر آنکه حادثه در زمان عادی رفت و برگششت به کارگاه اتفاق افتاده باشد. حوادثی که برای بیمه شده درحین نجات سایر بیمه شدگان و مساعدت به آنان اتفاق می افتد حادثه ناشی از کار محسوب خواهد شد»
اهمیت حوادث ناشی از کار
با عنایت به خسارات بجا مانده از حوادث ناشی از کار، اعم از خسارت جانی، مالی واقتصادی، ضرورت رسیدگی و پرداختن به حوادث ناشی از کار از اهمیت ویژه ای برخوردار است. حوادث ناشی از کار از سویی باعث ناراحتی شخص حادثه دیده و یا افراد خانواده وی میگردد و از طرفی باعث از بین رفتن سرمایه ملی و زیان اقتصادی جامعه می گردد. لذا حوادث ناشی از کار از دیدگاههای مشروح زیر دارای اهمیت قابل توجهی می باشد.
الف)دیدگاه صنعت در حوادث از نظر انسانی
هرگونه‌ حادثه‌ ناشي‌ از كار ولو جزئي‌ سبب‌ درد و ناراحتي‌ شخص‌ كارگر و افراد خانواده‌اش‌ مي‌شود. بديهي‌ است‌ در صورتي‌ كه‌ حادثه‌ شديد باشد و منجر به‌ مرگ‌ يا از كارافتادگي‌ دائمي‌ شود اين‌ مسئله‌ اهميت‌ بيشتري‌ پيدا مي‌كند.
ب)دیدگاه صنعت در حوادث از نظر اجتماعي‌
از آنجا كه‌ پيشرفت‌ و ترقي‌ هر اجتماعي‌ بستگي‌ به‌ نيروي‌ كار افراد جامعه‌ دارد، لذا محصول‌ كار هر كارگر نه‌ تنها مايه‌ امرار معاش‌ زندگي‌ و خانواده‌ اوست‌ بلكه‌ سرمايه‌ و پشتوانه‌ اقتصاد يك‌ جامعه‌ نيز مي‌باشد. چنانكه‌ مي‌دانيم‌ نزديك‌ به‌ 50 تا 60% افراد هر اجتماعي‌ را افراد در سنين‌ كار تشكيل‌ مي‌دهند. ولي‌ در اصل‌ افراد فعال‌ جامعه‌، مخصوصاً در كشورهاي‌ كم‌ رشد در حدود 25% كل‌ جمعيت‌ مي‌باشند حال‌ اگر از اين‌ تعداد، افرادي‌ نيز به‌ علت‌ حوادث‌ ناشي‌ از كار نتوانند كار خود را انجام‌ دهند اين‌ امر سبب‌ تزلزل‌ در وضع‌ اجتماعي‌ جامعه‌ مي‌گردد.
ج) دیدگاه صنعت در حوادث از نظر اقتصادي‌
حوادث‌ به‌ هر صورت‌ و درجه‌اي‌ كه‌ باشد براي‌ كارگر، كارفرما و جامعه‌ زيان‌هاي‌ اقتصادي‌ دربر دارد. اين‌ زيان‌ها به‌ صورت‌ مستقيم‌ و غيرمستقيم‌ مي‌باشند. از زيان‌هاي‌ مستقيم‌ مي‌توان‌ از خسارت‌ ناشي‌ از وقفه‌ كار به‌ علت‌ حادثه‌، هزينه‌هاي‌ درماني‌ و سرانجام‌ خسارات‌ پرداختي‌ در مورد از كار افتادگي‌ موقت‌، دايم‌ و يا فوت‌ را نام‌ برد. در محاسبه‌ زيان‌هاي‌ غيرمستقيم‌ كه‌ مقدار آن‌ در تمام‌ كشورها بيش‌ از زيان‌هاي‌ مستقيم‌ است‌ بايد زيانهاي‌ ناشي‌ از وقفه‌ در كار ساير كارگران‌ به‌ علت‌ كمك‌ كردن‌ به‌ فرد مصدوم‌، بحث‌ و گفتگو در مورد علت‌ وقوع‌ حادثه‌، به‌هم‌ ريختن‌ نظم‌ كار پس‌ از انتقال‌ كارگر به‌ بيمارستان‌ تا موقع‌ گماشتن‌ فرد مناسب‌ براي‌ انجام‌ امور، خسارات‌ وارده‌ به‌ ماشين‌آلات‌ و نهايتاً خسارات‌ ناشي‌ از تقليل‌ فعاليت‌ كارگر مصدوم‌ پس‌ از برگشت‌ به‌ كار (در صورت‌ معلوليت‌) مورد توجه‌ قرار گيرد.
علل‌ حوادث‌ ناشي‌ از كار
عوامل مختلفی از جمله عوامل مادی، فیزیولوژیکی، روانی، محیطی، سازمانی و آموزشی در بروز حادثه موثرند. در ایجاد یک حادثه معمولاً عوامل گوناگونی دخالت دارند،از این نظر، تعیین یک علت خاص برای حادثه کارآسانی نیست .علل بروز حادثه را مي‌توان‌ به‌ دو دسته‌ علل‌ مستقيم‌ و غيرمستقيم‌ تقسيم‌ كرد:
1ـ علل‌ مستقيم‌
منظور از علل‌ مستقيم‌ عبارت‌ از عللي‌ است‌ كه‌ در به‌ وجود آمدن‌ حادثه‌ سهم‌ اصلي‌ را داراست‌. با توجه‌ به‌ وضع‌ كار و صنعت‌ مي‌توان‌ اين‌ علل‌ را چنين‌ خلاصه‌ نمود:

جابجا كردن‌ كالا، كار با ماشين‌آلات‌، سقوط‌ اشياء، افتادن‌ كارگر از ارتفاع‌، استفاده‌ غيرصحيح‌ از ابزار كار، افتادن‌ به‌ علت‌ ليز خوردن‌، برخورد با مانع‌، سوختگي‌ و همچنين‌ تصادف‌ با وسيله‌ نقليه‌ در محيط‌ كارگاه‌ و يا هنگام‌ رفت‌ و برگشت‌ به‌ محل‌ كار.
2ـ علل‌ غيرمستقيم‌
اين‌ علل‌ مستقيماً سبب‌ بوجود آمدن‌ حادثه‌ نيستند بلكه‌ در صورت‌ وجود علل‌ مستقيم‌، شانس‌ به‌ وجود آمدن‌ حادثه‌ را بيشتر مي‌كنند. اين‌ گروه‌ شامل‌ تمام‌ عواملي‌ است‌ كه‌ باعث‌ خستگي‌، ناراحتي‌ و نارضايتي‌ كارگر مي‌شوند. مهمترين‌ اين‌ عوامل‌ عبارتند از:

اختلال در نور نامناسب کارگاه‌، آهنگ نامتعادل انجام کار، ‌ تهويه‌ نادرست محل کار‌، نامناسب‌ بودن‌ درجه‌ حرارت‌ محيط‌ كار، طولاني‌ بودن‌ ساعات‌ كار، بی توجهی به معیارها و به کار نبردن وسائل ایمنی، سرعت‌ بيش‌ از حد توليد و نيز عوامل‌ ديگري‌ چون‌:

مسايل‌ خانوادگي‌، مالي‌، روابط‌ با كارفرما و سرپرست‌ و غيره‌.

ضمناً بايد توجه‌ داشت‌ كه‌ در كنار اين‌ دو گروه‌ از علل‌، مسايلي‌ چون‌ كمبود تجربه‌ و مهارت‌ كاري‌ ورعايت‌ نكردن‌ اصول‌ ايمني‌نيز اهميت‌ بسزايي‌ درايجاد حوادث‌ ناشي‌ از كار دارند.

تجزیه و تحلیل تستهای روانی انجام گرفته نشان داده است که کارگران جوان حادثه پذیر قادر به درک به موقع وضعیت خطرناک نیستند درحالی که کارگران مسن وضع خطرناک را تشخیص میدهند، ولی قادر به عکس العمل مناسب نیستند.
بررسی آمار حوادث وتجزیه وتحلیل آنها نکات جالب دیگری را نمایان می سازد، ازجمله:
1- حادثه در جوانان بخصوص میانسالان عهده دار بودن مشاغل سنگین و خطرناک بیش از افراد مسن منجر به فوت ویا از کار افتادگی می شود.
2- حادثه برای مردان بیشتر از زنان اتفاق می افتد و دلیل آن اشتغال بیشتر مردان در کارهای سخت و زیان آور می باشد. محمود خدادوست، رئیس مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی در مورد جنسیت متوفیان ناشی از حوادث کار گفت: در آمار 639 نفری پنج ماهه اول سال1390، 633 نفر مرد و تنها 6 نفر زن دیده می‌شود که می‌توان نتیجه گرفت، مردها با 99.1 درصد از کل آمار، بیش تر از زنان در معرض خطرات ناشی از حوادث کار قرار دارند.
3- میزان حادثه در مشاغل مختلف متفاوت است. مطابق برآوردهای سازمان بین المللی کار، از کل 335 هزار حادثه کشنده کارگاهی، حدود 170 هزار کارگر کشاورزی در سال کشته می شوند.
4- میزان حوادث در کارگران بی تجربه بیشتر است و با افزایش مهارت میزان حادثه کاهش می یابد.
5- اعضای آسیب دیده در حوادث ناشی از کار دارای فراوانی نسبی یکسانی نیستند و به ترتیب اعضای حرکتی فوقانی، اعضای حرکتی تحتانی، چشم، سر و گردن، شکم و سپس سایر اعضای بدن قرار دارند.
6- میزان حوادث در روزهای اول و آخر هفته کاری بیش از سایر روزها می باشد.
یازده دلیل عمده برای حوادث ناشی از کار وجود دارد:
1- انجام کار خارج از حد تجربه و صلاحیت افراد
2- عدم استفاده از ابزار و وسایل مناسب برای هر کار
3- استفاده از روش های نامناسب
4- عدم استفاده از وسایل و ابزار و لباسهای ایمنی
5- عدم رعایت قوانین و دستورات
6- عدم بازرسی صحیح از وسایل و انجام تعمیرات لازم
7- سهل انگاری و بی مبالاتی
8- عدم توجه به سلامتی جسمی هر فرد
9- قضاوت نادرست از کار
10- تمرد و سرپیچی از دستورات ایمنی مسئولان و سرپرستان
11- عدم توجه به ارزش و اهمیت هر کار